Prof. Aukje Mantel, hoogleraar Farmacie en internationaal gezondheidsbeleid, bestudeert wereldwijd de toegang tot geneesmiddelen en het effect van beleidsmaatregelen daarop. “Het beleid zou ervoor moeten zorgen dat geneesmiddelen optimaal toegankelijk zijn, maar geeft soms ook ongewenste bijwerkingen”, aldus Mantel. “Daar zouden we veel alerter op moeten zijn.” Op 10 januari spreekt ze haar oratie uit in het Academiegebouw.

Als voorbeeld noemt Mantel het recente tekort aan de anticonceptiepil in Nederland. “De pil wordt op dit moment minder geproduceerd, en dat effect zie je ook in landen om ons heen. Maar waarom is het tekort in Nederland dan zoveel groter dan in Duitsland en België? Dat heeft met allerlei factoren te maken, waaronder waarschijnlijk de lage prijs in Nederland. Fabrikanten distribueren hun schaarse voorraad daarom nu liever elders. Een onbedoelde bijwerking van het Nederlandse prijsbeleid.”

Mantel bestudeert een heel breed scala aan onderzoeksvragen, van de toegankelijkheid van anticonceptiemiddelen in Oeganda tot het bepalen van medicijnvergoedingen in Europa. “De verbinding tussen die onderwerpen zit hem in het type vraagstelling. Het draait voor mij allemaal om goed begrijpen hoe beleid tot stand komt en dan grondig meten wat de impact van dat beleid is. Het gaat daarbij eigenlijk altijd de balans tussen access en excess: tussen toegankelijkheid en ondoelmatig gebruik.”

Beleid moet dus niet ‘zomaar’ worden gemaakt. Liefst ziet Mantel beleid gebaseerd op onderzoek, maar anders in ieder geval op logisch redeneren en oog voor alle mogelijke effecten. “Vaak zie je dat beleidsmakers de ene maatregel op de andere stapelen, bijvoorbeeld tijdens een economische recessie, zonder dat ze tijd hebben of nemen om de effecten te evalueren. Er wordt wel veel gemonitord, maar dat is niet hetzelfde als onderzoek doen. Het zou veel grondiger en stelselmatig moeten gebeuren, zodat je ook eventuele onbedoelde neveneffecten van beleid meekrijgt.”

Alleen effecten bestuderen is niet voldoende, benadrukt Mantel. “Nederland wordt vaak geroemd om het relatief lage antibioticagebruik. In sommige voormalige Sovjet-landen worden ongeveer evenveel antibiotica gebruikt, maar als je beter kijkt zie je dat daar heel andere redenen achter liggen. In Nederland is het bewust beleid om terughoudend te zijn met antibiotica, maar in Oezbekistan en Azerbeidzjan zijn antibiotica vaak slecht beschikbaar terwijl er tegelijkertijd sprake is van onjuist gebruik of overgebruik bij sommige patiënten. De cijfers zijn dan dus gelijk, maar de daadwerkelijke situatie en onderliggende redenen zijn heel anders.”

Mantel ziet zichzelf als verbinder tussen wetenschappers, apothekers en beleidsmakers. “Farmaceutisch onderzoekers zouden ook buiten de wetenschap en de apotheek moeten kijken. Andersom is het ook ontzettend belangrijk dat beleidsmakers voldoende inhoudelijke en academische kennis hebben. Daarom heb ik veel externe promovendi die daarnaast werken als beleidsmaker. De vragen die ik onderzoek komen vaak van buiten de academische wereld. Ik wil dan graag helpen om ervoor te zorgen dat dat ook academisch gezien goede vragen zijn.”

Naast haar onderzoekstaken is Mantel ook opleidingsdirecteur van de masteropleiding Farmacie. “Ik hou veel van onderwijs, mijn hart ligt voor een groot deel daar. Studenten moeten een goed beeld hebben van wat er speelt in de beleidswereld, en van de context van geneesmiddelgebruik. Ik vind het belangrijk dat ze weten dat dat in andere landen heel verschillend kan zijn. We leiden onze studenten Farmacie in principe op tot apotheker, maar steeds meer studenten willen buiten de apotheek aan de slag. Daar kunnen ze ook ontzettend veel meerwaarde hebben, bijvoorbeeld bij de overheid, bij ngo’s of als consultant. Uiteindelijk, wat je rol ook is, we doen het voor de patiënten en hun toegang tot geneesmiddelen.”