Sociaal netwerk van eerste vrouwelijke student in kaart gebracht

Portrait of Anna Maria van Schurman by Michiel Jansz. Van Mierevelt en Jacob Willemsz. Delff III, 1637-8 (Museum Martena, Franeker)

In 1636 woonde Anna Maria van Schurman als eerste vrouwelijke student colleges bij aan een Nederlandse universiteit, de Universiteit Utrecht. Anna Maria (1607-1678)  was zeer getalenteerd: ze kende veertien talen, was dichter, schilder, en geleerde. Ze correspondeerde met geleerden uit heel Europa. Die correspondentie is dankzij het werk van student Cultuurgerschiedenis Samantha Sint Nicolaas nu bij elkaar gebracht.  Voor het eerst is er nu een goed overzicht van het correspondentienetwerk van deze bijzondere vrouw.

Van Schurman werd in Keulen geboren, maar woonde meer dan veertig jaar in een huis achter de Utrechtse Domtoren.

Door haar goede contact met haar buurman en hoogleraar theologie en Oosterse talen Gisbertus Voetius kon ze colleges aan de Universiteit Utrecht volgen via een afgeschermde loge, zo was ze niet zichtbaar voor haar mannelijke medestudenten.  Van Schurman had een brede interesse, van literatuur tot medicijnen en theologie. Ook spande zij zich in voor onderwijs aan vrouwen.

Van Schurman is al eeuwenlang een inspiratiebron voor getalenteerde vrouwen die een plek willen bemachtigen in de nog altijd door mannen gedomineerde wereld van de wetenschap.

Sint Nicolaas heeft een overzicht gemaakt van alle overgeleverde brieven uit de correspondentie van Utrechts meest beroemde 17e-eeuwse student.  Haar correspondentienetwerk laat zien dat zij een prominente positie innam in wat wel de Republiek der Letteren – het sociale netwerk van vroegmoderne geleerden wordt genoemd.

Behalve dat Van Schurman een bijzonder interessante vrouw geweest is, was het ook leuk om het verleden van de universiteit beter te leren kennen. Het was een onderneming om voor het eerst met handgeschreven materiaal te werken, grotendeels in het Latijns geschreven. Deze catalogus is maar een deel van een veel groter verhaal over de rol van vrouwen in geleerde kringen en biedt juist tegelijkertijd een mooie invalshoek voor verder onderzoek.

Zij correspondeerde met verschillende grootheden, waaronder de geleerde Daniël Heinsius en de dichters Jacob Cats, Revius, Barlaeus en Constantijn Huygens. Ze wisselde ook brieven uit met geleerde vrouwen, zoals de Vlaamse mystica Antoinette Bourignon,  de Britse geleerde Bathsua Makin en de Franse edelvrouw Anne de Rohan.  Van Schurman trad in haar brieven ook op als mentor voor Elisabeth van de Palts. Palts was een hoogbegaafde vrouw, die net als Schurman correspondeerde met vooraanstaande geleerden van haar tijd.

Zo schreef de Franse geleerde Pierre Gassendi haar dat ze ‘de kunstenaars en geleerden overtrof in kennis van talen, in goddelijke en menseljke geleerdheid’. ‘Er is niets dat u niet begrijpt, niets dat u niet kunt creëren; u bent het wonder van deze tijd’. In haar antwoord keurde ze Gassendi’s lof af als overdreven.

De catalogus bevat 173 door haar geschreven brieven, en 66 aan haar geadresseerde brieven.  Schurman heeft ongetwijfeld veel meer brieven geschreven maar het lijkt erop dat zij een groot deel van haar manuscripten en papieren heeft vernietigd toen zij in 1669 uit Utrecht vertrok. Zij voegde zich bij de geloofsbeweging van de labadisten

De catalogus met metadata werd mogelijk gemaakt door het project Sharing Knowledge in Learned and Literary Networks (SKILLNET): the Republic of Letters as a pan-European Knowledge Society met ondersteuning van de  European Research Council.  Het project staat onder leiding van dr. Dirk van Miert.

Van Miert: ‘Deze inventarisatie is ongelooflijk belangrijk. Van Schurman onderhield contact met vele andere grootheden van haar tijd. Met de metadata van haar correspondentie gaan we nu digitale sociale netwerkanalyses uitvoeren waarmee we op een nieuwe manier naar haar inbedding in de bredere Republiek der Letteren kunnen kijken. We gaan die inbedding bijvoorbeeld vergelijken met de wijze waarop andere vrouwen verknoopt waren met de geleerde wereld. Ook kunnen we zien of vrouwen echt op een andere manier hun netwerk opbouwden dan leden van andere sub-groepen, bijvoorbeeld wiskundigen of predikanten.”

“Er is al veel en inspirerend onderzoek gedaan naar Van Schurman, maar Samantha heeft als stagiair echt pionierswerk verricht. Door haar grondige archiefwerk en een slimme database kunnen we nu antwoorden zoeken op nieuwe vragen”. De catalogus van Van Schurman is terug te vinden op Early Modern Letters Online (EMLO) een groeiende database van de Universiteit van Oxford met correspondentie uit de 16e, 17e en 18e eeuw.